Op 20 november 2025 organiseerden de Nederlandse Sociologische Vereniging en het Sociaal en Cultureel Planbureau de 25e editie van het jaarlijkse Actualiteitencollege, dat deze keer in het teken stond van digitalisering. Een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling waar de sociologie niet omheen kan. Met een gevarieerd programma was het een Inspirerende en leerzame middag, voor een gevarieerd publiek uit wetenschap, beleid en praktijk.
Na de opening door de dagvoorzitter, hoogleraar sociologie en NSV-voorzitter Tanja van der Lippe, trapte SCP-directeur Karen van Oudenhoven – van der Zee af met een inleiding over wat digitalisering betekent voor aspecten van de kwaliteit van de samenleving: kwaliteit van leven, sociale cohesie, en de relatie tussen burgers en de overheid. Digitalisering brengt kansen, maar als we er niet in slagen vanuit maatschappelijke waarden sturing te geven aan de technologie, kan de maatschappelijke impact ook negatief of onwenselijk zijn. Kathalijne Buitenweg van de Raad van State benadrukt in haar lezing dat de verwachtingen van digitalisering hoog zijn, maar dat het alleen onder voorwaarden goed kan worden aangewend voor een groene, democratische en veilige samenleving. Zo moet het verdienmodel van de grote techbedrijven in de kern worden aangepakt en moeten werknemers inspraak hebben bij de inzet van digitalisering in hun werk. Linda Kool van het Rathenau Instituut illustreert dat veel AI-toepassingen gericht zijn op het nabootsen van persoonlijke relaties. Bijvoorbeeld een chatbot die naar je luistert, er altijd voor je is. In het beleid ligt veelal nadruk op het individueel niveau, bijvoorbeeld autonomie en zelfbeschikking, maar de zorgen van mensen gaan veel meer over het collectief: betrokkenheid, naastenliefde, sociale vaardigheden en respectvolle omgang met elkaar.
Ook SCP-onderzoeker Erik de Bakker legt in zijn lezing de link tussen digitalisering en twee centrale thema’s van de sociologie: sociale cohesie en ongelijkheid. Bij individualisering werkt digitalisering als een trendversterker en digitale ongelijkheid versterkt sociale ongelijkheid. Vervolgens laat Karien Sondervan treffend zien wat digitale ongelijkheid betekent in de praktijk. Zij is directeur van Cybersoek, een initiatief waar mensen met minder digitale vaardigheden terecht kunnen voor hulp. Ze laat het publiek ervaren hoe het is om ergens onderdeel van te zijn, maar je toch een buitenstaander te voelen omdat je niet ‘aangesloten’ bent op alle digitale systemen in onze samenleving. Een aanpak op individueel niveau door het aanleren van digitale vaardigheden is niet voldoende, ook de systemen zouden toegankelijker moeten.
Ten slotte ontkracht onderzoeksjournalist Maurits Martijn enkele mythes over AI, het idee dat AI ons allemaal werkloos maakt en dat AI de intelligentie van mensen kan evenaren. Hij waarschuwt alert te zijn voor de mythes die verteld worden door belanghebbenden, zonder dat ze gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek. Ook benadrukt hij dat AI geen natuurkracht is, maar een technologie waar mensen keuzes over maken (politici, ondernemers, werkgevers, wijzelf). Dagvoorzitter Tanja van der Lippe eindigt dan ook met de oproep voor een Taskforce digitalisering, waarin verschillende partijen op basis van kennis samenwerken en kaders scheppen om positieve ontwikkelingen te stimuleren en ongewenste gevolgen voor de kwaliteit van de samenleving te dempen.
