Skip to main content

Jacques van Doorn


Van Doorn was één van de grondleggers van de na-oorlogse Nederlandse sociologie. Hij had, zoals zoveel sociologen van het eerste uur, sociale geografie gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1951 afstudeerde. In 1956 promoveerde hij bij Van Heek op een sociologische studie van het organisatieverschijnsel, in het bijzonder van de militaire organisatie. Zijn dienstplicht vervulde hij in Nederlands-Indië (1947-1950). Hij hield daarover een dagboek bij, dat de basis vormde voor zijn, samen met Wim Hendrix geschreven standaardwerk over de ‘politionele acties’, Ontsporing van geweld. Dat verscheen evenwel pas in 1970, toen de tijd er rijp voor was. Van Doorn is van 1962 tot 1972 als buitengewoon hoogleraar verbonden geweest aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda.

Wat hem toch het meest bekend heeft gemaakt, is het boek Moderne Sociologie, dat hij samen met Lammers schreef en dat in 1959 verscheen; een hele generatie sociologen in de jaren 60 en 70 is met deze Aula pocket opgevoed. Jarenlang gold het als het standaardwerk van de sociologie.

Van Doorn heeft ook initiatieven genomen tot de oprichting van tijdschriften. In 1953 richtte hij De Sociologische Gids op waar hij jarenlang de drijvende kracht van is geweest. Twintig jaar later richtte hij Beleid en Maatschappij op, waarvan hij ruim 15 jaar redactievoorzitter is geweest. Dat tijdschrift was zijn vehikel voor sociologische beschouwingen over beleids- en bestuursvraagstukken. De onder zijn redactie verschenen bundel De stagnerende verzorgingsstaat (1978) is een voorbeeld van een beleidssociologische analyse van een actueel maatschappelijk probleem zoals hem dat altijd voor ogen heeft gestaan.

Van Doorn werd in 1958 aangesteld als hoogleraar algemene sociologie aan de Universiteit van Leiden. Daar bleef hij niet lang: in 1960 stapte hij over naar de Nederlandse Economische Hogeschool, later de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), waar hij een nieuwe sociologieopleiding begon. Die was vooral bedoeld voor studenten die geïnteresseerd waren in overheidsbeleid en –bestuur. Het was de tijd van de maakbaarheid van de samenleving, waar Van Doorn heilig in geloofde. Sociologen konden beschouwd worden als ‘social engineers’. Van Doorn vond dat het overheidsbeleid en de voorbereiding daarvan wetenschappelijk gefundeerd moest zijn. Met behulp van sociale indicatoren konden sociologen die werkzaam waren in het ambtelijk apparaat deze bijdrage leveren.

Van Doorn was ook geboeid door het verschijnsel macht en publiceerde daar in 1973 Met man en macht over. Aan de EUR zou Van Doorn tot aan zijn emeritaat in 1987 verbonden blijven. In 1988 publiceerde hij Rede en Macht, een bundel essays over onderwerpen die thans nog niets aan actualiteit hebben ingeboet: over individualisme en democratie bijvoorbeeld en over etniciteit en pluralisme.

Na zijn vertrek uit Rotterdam heeft Van Doorn jarenlang als columnist gewerkt voor NRC Handelsblad, tot een conflict in 1990 met de toenmalige hoofdredacteur Ben Knapen over de inhoud van een van zijn columns daaraan een einde maakte. Van Doorn stopte met onmiddellijke ingang als columnist bij NRC Handelsblad en leverde daarna bijdragen aan het maatschappelijke debat in columns in HP/De Tijd en Trouw. Zijn laatste grote werk verscheen in 2007, een verhandeling over het Duitse socialisme waaraan hij bijna zijn hele leven heeft gewerkt. Hierin werkte hij de stelling uit dat de overwinning van het Duitse nationaal-socialisme mede voortkwam uit het falen van de sociaal-democratie.

Jacques van Doorn was één van de invloedrijkste sociologen van naoorlogs Nederland, veelzijdig, een scherp analyticus, overtuigd conservatief maar ook een non-conformist. Hij legde de grondslag voor onder meer de militaire sociologie, de sociologie van de organisatie en de beleidssociologie.

( Voor deze biografie is gebruik gemaakt van het Levensbericht dat Schuyt en Lammers voor de KNAW schreven n.a.v. Van Doorns overlijden. Ook is gebruik gemaakt van de onder redactie van van Hoof c.s. geschreven bundel J.A.A.van Doorn en de Nederlandse sociologie. Amsterdam: University Press, 2010 )
Erelid sinds 1986